Astrolabe

Een astrolabe is een instrument waarmee je problemen kunt oplossen die te maken hebben met de positie van zon en sterren, zowel op het moment zelf als voor tijdstippen in het verleden of de toekomst. Je kunt bijvoorbeeld vaststellen op welk tijdstip de zon opkomt op je verjaardag, of hoe laat de zon dan ondergaat. De astrolabe vertelt je hoe hoog de zon staat om 11:00 op 30 december. Ook kun je ermee bepalen hoe laat het is als de ster Betelgeuse in het sterrenbeeld Orion kort boven de horizon staat. Met islamitische astrolabes kun je de gebedstijden bepalen, maar een zonnewijzer is een praktischer instrument. Je kunt er zelfs de gebedsrichting richting Mekka mee vinden, maar dat is wel een erg vergezochte toepassing.
Tegenwoordig kun je de antwoorden op dit soort vragen vinden op internet of met een handige app op je telefoon, maar toen er nog geen computers waren, gaf de astrolabe uitsluitsel, tenminste als je een goede had die paste bij je locatie.

De astrolabe is een oud instrument. In de Griekse tijd, dat wil zeggen voor het begin van de jaartelling, was de nodige wiskundige kennis aanwezig. De eerste beschrijvingen van een astrolabe dateren uit de zesde eeuw na de jaartelling. In het arabisch taalgebied wordt er over geschreven in de tiende eeuw, bijvoorbeeld door Abu Rayhan Muhammad ibn Ahmad al-Biruni. In musea liggen exemplaren uit die zelfde tijd. Vier eeuwen later verschijnen in West Europa de eerste astrolabes.

Vandaag is de astrolabe een historisch instrument en een geweldig hulpmiddel om de wiskunde achter de stereographische projectie en boldriehoeksmeting te doorgronden.

Hieronder staat een animatie van een astrolabe waarmee je stap voor stap ziet hoe de stereographische projectie werkt en hoe al die verschillende lijnen meetkundig geconstrueerd zijn.